Azyaşlı uşaqların internet aludəçisinə çevrilməsi, valideynlərin bu istiqamətdə övladları üzərində nəzarəti itirməsi Rusiyanın internet məkanında köklü dəyişikliklər yaratmağı gündəmə gətirib. Belə ki, fevralın 1-də qonşu ölkənin internet məkanında uşaqlar və valideynlər üçün xüsusi internet-kanal fəaliyyətə başlayacaq. Hələlik Rusiyada azyaşlıları təhlükəli və ziyanlı informasiyalardan qorumaq üçün ideal süzgəc olmasa da, İnternet Təhlükəsizlik Liqası (İTL) bu yöndə cəhdlər göstərir. Ekspertlər uşaqların tam formalaşmayan ağıllarını mühafizə etmək üçün nəzərdə tutulan «İnternetik» xüsusi kanalının fayda verəcəyinə ümidlərini gizlətmirlər. İTL tərəfindən irəli sürülən layihə (Parenchannel.ru) artıq Avropa ölkələrində uğur qazanıb. Liqa eyni zamanda, internet saytlarını saf-çürük etmək üçün ideal süzgəc sisteminin hazırlanması üzərində də iş getdiyini bildirir. Belə ki, sistem istifadəyə verilən kimi dərslərini hazırlayan uşaqlar internetə daxil olmaq istəyərkən böyüklər üçün nəzərdə tutulan saytlara deyil, Andersenin nağıllarına düşəcəklər: “Əlbəttə, bu, vaxt aparacaq. Süzgəci hər dəfə yeniləmək lazım gələcək. Ancaq valideynlər 100 faiz əmin ola bilərlər ki, onların uşaqları internetdə təhlükəsizdir” – deyə İTL-in direktoru Denis Davudov qeyd edib. Hələlik isə təkcə yanvar ayında təşkilatın qaynar xəttinə uşaq pornoqrafiyası ilə bağlı 1000-dən artıq şikayət daxil olub. Liqa intim xidmətlər təklif edən 100-ə yaxın saytın bağlanması iddiası ilə məhkəməyə müraciət edib. Təşkilat həmçinin tələbini Rusiya Nəzarət Komitəsinin qadağan olunan saytlar reyestrinə də təqdim edib: «Biz internetdəki bu cür saytları araşdırdıq. Bir ay ərzində orta hesabla 600-700 min adam həmin saytlara daxil olur» – deyə İTL rəhbəri narahatlıqla bildirib. «Bu saytların əksəriyyətində pornoqrafik xarakterli fotolar yayılıb. Biz bu istiqamətdə hətta DİN-ə də müraciət edib pornoqrafiyanın genişlənməsi ilə bağlı faktları göstərdik». Təşkilat nümayəndələri hesab edir ki, bu cür saytlar «18+» xəbərdaredici nişanı ilə damğalansa belə, bu çıxış yolu deyil. Belə ki, azyaşlılar yenə də intim saytların əsirinə çevrilməkdədirlər.
Hazırda Rusiyada seks xidmətlər göstərən 100 saytın bağlanma ehtimalı olsa da, bu tələblər cəmiyyətdə birmənalı qarşılanmır. Bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, 100 sayta giriş qadağan olunarsa, sabah 196 saytın yaradılması reallığı istisna deyil. Onların fikrincə, bu problem artıq qlobaldır: «Uşaqları elə tərbiyə etmək lazımdır ki, onlar mənəvi cəhətdən zəngin olsunlar. Bunun üçünsə bəzən qadağalardan da istifadə etmək lazımdır» – deyə ekspertlər söylənirlər.
Süzgəc sisteminin vacibliyi?
Müəyyən vaxtlarda bizim ölkəmizdə də uşaqların dünyasını əhatə edə biləcək bu tip internet-kanalın, o cümlədən uşaq televiziyasının və ya internet TV-nin yaradılması ilə bağlı fikirlər səslənib. Xüsusən uşaq televiziyasının vacibliyi vurğulansa da, hələlik bu ideyanı mövcud telekanallardakı uşaq verilişlərinin səviyyəsinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı tövsiyələr əvəzləyib. İnternet- kanalın yaradılması ideyası isə hələlik birmənalı qarşılanmır. Hərçənd “Sazz” internet provayderi azyaşlı uşaqlar və yeniyetmələr üçün “Yeniyetmə” tarifi yaratmaqla bu boşluğu doldurmaq istəyib. Ancaq şirkətin bu məhsulu deyəsən o qədər də populyarlıq qazana bilməyib. Şirkətin telefon mərkəzinin supervayzeri Səddam Məmmədov bizimlə söhbətində «Bu tarif uşaqların tərbiyəsinə mənfi təsir göstərən informasiyalardan qorunmaq üçün nəzərdə tutulub. Belə ki, süzgəc sistemi uşaqlar üçün ziyanlı sayılan saytlara daxil olmaq, zərərli informasiyaları əldə etmək imkanlarını məhdudlaşdırır” desə də, xidmətin abunəçilərinin azlığı tarifin əhatə dairəsinin genişlənməsinə və tarifin populyarlıq qazanmasına mane olub: «Saytımızda və müxtəlif yerlərdə bu barədə məlumat verilir». Tarifdən nə qədər yeniyetmənin istifadə etməsi ilə bağlı statistikanı açıqlamayan şirkət təmsilçisi istifadəçinin o qədər də çox olmadığını bildirib: «Bəlkə digər provayderlərdə də bu xidmət var, amma bir müddətdir ki, bizim provayder bu xidməti təklif edir və abunəçilər faydalanırlar”.
Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüz isə hökumət qarşısında bu barədə məsələ qaldırdıqlarını bildirib. Belə ki, belə bir sistem artıq Təhsil Nazirliyində qurulub. Nazirliyə daxil olan internet süzgəcdən keçir, sonra isə məktəblərə yönəlir: “Ölkədə fəaliyyət göstərən üç provayderdən biri heç olmasa, süzgəcdən keçən internet də sata bilər. Həmin sistemi provayderdə qurmaq və “kim uşağının təhlükəsizliyini istəyirsə, həmin provayderdən internetə daxil olsun”- deyə cəmiyyətə mesaj vermək olar. Onlara data kart, müxtəlif parollar verilə bilər. Hesab edirəm ki, bu, çox faydalı olar”. AİF prezidenti hesab edir ki, süzgəc sistemi zərərli informasiyaların qarşısını almağa kömək edə, pornoqrafiya, erotika, terrorçuluq, ekstremizm, şovinizmlə bağlı informasiyaları süzgəcdən keçirər: «Belə demək mümkünsə söhbət halal, təmiz internetdən gedir. Bildiyimə görə, ölkədə bir-iki provayder bu işə cəhd göstərib. Amma hələ ki, ortada real məhsul yoxdur. Hələlik ölkə üzrə belə bir sistem yoxdur ki, biz valideynlərə bunu məsləhət görək”. AİF rəhbərinin fikrincə, uşaqların informasiya təhlükəsizliyinin qorunması onları zərərli informasiyalardan qorumaq üçün vacibdir. Belə ki, uşaqlar üçün alınması qadağan olunan informasiyalar var: “Hökumət borcludur ki, qanunvericiliyin bu maddəsi heç olmasa reallaşsın. Düşünürəm ki, hökumət bununla bağlı ciddi addımlar atmalıdır». Ekspert hesab edir ki, uşaqlar üçün eyni zamanda, internet televiziyasının açılması da faydalı olar: «Orada yalnız uşaqlarla bağlı verilişlər yayımlanar. Bu, çox gözəl layihə ola bilər”.
Əgər belə bir layihə olarsa…
Millət vəkili Jalə Əliyeva da bir müddət əvvəl ölkəmizdə uşaq internet kanalının yaradılması ilə bağlı fikirlər səsləndiyini bildirdi: “Televiziyalarda baş verən hərc-mərcliyin qarşısını almaq üçün müəyyən təkliflər səslənəndə ilk növbədə əxlaq normaları, uşaqların və yeniyetmələrin tərbiyəsi çox əhəmiyyətli yerdə dururdu. Biz bu cür fikirləri səsləndirəndə opponentlərimiz deyirlər ki, fikir azadlığı və demokratiyanın bərqərar olduğu və insan hüquqlarına hörmətlə yanaşıldığı bir ölkədə yaşayırıq. Buna görə də internet də hər hansı bir şəkildə məhdudlaşdırıla bilməz. Ancaq elə kriteriyalar, elə dəyərlər var ki, onları qorumağa borcluyuq və orada dəyərləri mühafizə etmək üçün sanksiya tətbiq etməkdən belə çəkinməməliyik. Orada hətta əxlaq polisi kimi bir qurum yaratmaqdan da çəkinməməliyik”. Millət vəkili hesab edir ki, müəyyən bir mərkəzdən idarəolunan qadağalar, məhdudiyyətlər olmalıdır: “Bəlkə sanksiyaların, senzuranın tətbiq olunması bir az radikal təklif kimi səslənə bilər. Düşünürəm ki, cəmiyyət də bunu birmənalı olaraq gələcəyimizin daha sağlam inkişaf etməsinə yönələn addım kimi qiymətləndirəcək. Gənclər, uşaqlar mayası bərkiməmiş, yoğurulmaqda olan təbəqədirlər. Onları hansı tərəfə istiqamətləndirsən elə də gedəcəklər. Evdə valideyn tərəfindən qadağalar o qədər mümkün deyil. Əgər qadağa olacaqsa, uşaq internet-kafedə və ya dostunun evində baxacaq. Uşaq beyni elədir ki, ona hansı məhsulu versən, o cür də yönəlir. Ancaq biz uşaqlarımızı robotlaşdıra da bilmərik. Əgər belə bir layihə olarsa, təbii ki, bütün əlaqədar sahələrin mütəxəssisləri bir araya toplanmalıdır. Həm qadağan olunmuş nemətlərdən müəyyən bir hissə onlar üçün qoyaq, həm də istədiyimiz şəkildə uşağın yetişməsi üçün onları lazımı istiqamətə yönəldək. Düşünürəm ki, bu, əhəmiyyətli bir addımdır”.
Uşaq televiziyasına ehtiyac
“Bu günün uşağının tələbatı da çox fərqlənir. Əgər 15-20 il əvvəl uşağın tamam fərqli tələbatı vardısa, fərqli cəmiyyətin üzvü idisə bu günün uşağını hər şeylə təəccübləndirmək olmur. Uşaqların asudə vaxtının təşkili və tərbiyəsində televiziyanın əvəzsiz rolu var. Azyaşlıların çoxunun internetə çıxışını nəzərə alsaq onların tərbiyəsində internet televiziyasının da böyük rolu var” deyən Uşaq Hüquqları Üzrə Azərbaycan QHT Alyansının sədri Nazir Quliyev hesab edir ki, bizə internet kanal və ya internet TV-dən daha çox uşaq televiziyası lazımdır: «2009-cu ildə ölkədə elan olunan Uşaq İli çərçivəsində tədbirlər planında uşaq televiziyasının yaradılması məsələsi də yer almışdı. Amma təəssüf ki, bu günə qədər həmin televiziyanın yaradılması istiqamətində heç bir əsaslı addım atılmayıb”. Ekspertin sözlərinə görə Azərbaycan teleməkanında uşaqların zövqünə, səviyyəsinə cavab verən sanballı veriliş yoxdur. Belə ki, ailənin, valideynin illərlə apardığı işi televiziyalar iki-üç ayın içərisində məhv edib dağıdır: “Ona görə də ayrıca uşaq televiziyasının olması çox vacibdir. Dünyada bu sahədə çox böyük işlər görülür. Həmçinin uşaq televiziyası uşaqları yaxşı tərbiyə etməklə yanaşı, onları televiziyanın siyasətinə uyğun formalaşdıra da bilər. Rusiyada, Türkiyədə və başqa ölkələrdə bu cür kanallar var ki, onlar həm uşaqların maariflənməsi, həm də cəmiyyətdə yetişməsində böyük rol oynayır. Telekanallar həmçinin valideynlərin dostu rolunda çıxış edir. Bu gün bizim teleməkan uşaqlar üçün cəlbedici olmamaqla yanaşı, həm də ailə dəyərlərinin pozulmasına xidmət edir”. Alyans sədrinin fikrincə, uşaq televiziyasının fəaliyyəti azyaşlıların tərbiyəsində böyük rol oynaya bilər. Belə ki, bu gün uşaqların arasında cinayətkarlıq və uşaqlara qarşı zorakılıq halları artır. Eyni zamanda, televiziyalar uşaqların hüquqlarını onların başa düşəcəyi dildə izah etməklə yanaşı, həmçinin uşaq psixologiyasına uyğun obraz yarada bilər: “Uşaq televiziyasının rolu daha çox gəlir gətirməyə hesablanmamalıdır. Əgər telekanal qarşısına efiri reklamlarla doldurmaq məqsədini qoysa təbii ki, bunun da uşaqların inkişafına faydası olmayacaq. Uşaq televiziyası həmçinin uşaqların iştirakına şərait yaratmalı, onların yaradıcılığını üzə çıxarmalıdır. Bura bir növ özünə güvənən uşaqların öz sözünü deməsi, yaradıcılığını göstərməsi üçün məkan olmalıdır”.
İnternet-kanalların bu gün dünyada yayıldığını qeyd edən ekspertin fikrincə, hazırda Azərbaycan üçün uşaq internet- kanala o qədər ehtiyac hiss olunmur: “Gəlin baxaq, biz uşaqlar üzərində internetə nəzarəti həyata keçirə biləcəyik, ya yox?! Digər tərəfdən, Azərbaycanda internetin yayılması, uşaqların əhatə dairəsi o qədər geniş olmadığından bu, o qədər də asan deyil. Xüsusən regionda olan uşaqların uşaq televiziyasına daha çox ehtiyacı var. Ona görə hesab edirəm ki, internet televiziyadan daha öncə milli tezlikdə yayımlanan uşaq telekanalına ehtiyac var”.
Görünür, Avropa ölkələrində reallaşdırılan uzun düşüncələrdən, planlardan sonra Rusiyada fəaliyyətə başlayacaq uşaq və valideynlər üçün internet-kanal təcrübəsi hələ bizim ölkəmizə dolanbac yollardan sonra çatacaq. Bununla bağlı bəzi təkliflər və cəhdlər olsa da, insanların çoxu xəbərsizdir və cəhdlər populyarlıq qazandıra bilmir…. “Hər şey uşaqlar üçün” deyə bəlağətli şüarından daha çox onların tərbiyəsi istiqamətində real addımlar atmaq daha məqsədə uyğun olardı. Bir halda ki, uşaqlar onlar üçün ayrılan oyun meydanlarından, idman salonlarından, dərnəklərdən daha çox internet məkanına üstünlük verirlər. Hər halda zərərin qarşısı vaxtında alınmalıdır… Uşaq televiziyası, uşaq və valideyn internet kanalı və internet TV də yardımçı olmaq şərtilə. Ən azından nümunə var: dünya ölkələri təcrübədən boşuna yararlanmır…
Təranə Məhərrəmova
Mənbə: azadinform.az
